Ekonomia austriacka

Autorzy: zespół Exploring Economics, 18 grudnia 2016
Opieka naukowa i recenzja: prof. dr Friedrun Quaas

1. Podstawowe założenia

Początków szkoły austriackiej doszukiwać się można w pracach Carla Mengera, który sam należał do tego nurtu. Dlatego przedstawicieli tego konkretnego ujęcia ekonomii często określa się mianem „Austriaków”, mimo że nie są ściśle powiązani geograficznie z tym krajem. Analizy ekonomiczne Mengera akcentowały subiektywizm, użyteczność i marginalizm (Quaas i Quaas 2013, 34). Późniejsi uczeni i uczone wywodzący się z tradycji szkoły austriackiej poszerzyli ten zestaw o kilka podstawowych pojęć. Autorzy – zarówno ci, którzy sami określają się mianem „Austriaków”, jak i ci, którzy tego nie czynią – kładli nacisk na następujące cechy wyróżniające tę perspektywę badawczą (zob. np. Holcombe 2014, 107 n.; Radzicki 2013, 145; Milonakis i Fine 2009, 254–225; Blumenthal 2007, 34–35; Hagemann 2010, 188):

• indywidualizm metodologiczny,
• koszty alternatywne,
• subiektywizm,
• polityka leseferyzmu (zalecenia dla polityki gospodarczej),
• nacisk na dynamikę i czas w procesach gospodarczych,
• fundamentalna niepewność,
• znaczenie cen i wolnej konkurencji,
• monetarna teoria kryzysów,
• skupienie na przedsiębiorcy,
• aprioryzm i silny dedukcjonizm oraz
• niechęć i nieufność wobec stosowania metod matematyczno-statystycznych w ekonomii.

W dalszej części tekstu te podstawowe pojęcia zostaną objaśnione bardziej szczegółowo.

Od wydania Grundsätze Carla Mengera w 1871 roku do publikacji pism współczesnych przedstawicieli szkoły austriackiej (tzw. nowych Austriaków) upłynęło sporo czasu naznaczonego wzmożoną aktywnością teoretyczną. Menger, którego można uznać za twórcę tego podejścia, był główną postacią rewolucji marginalistycznej w dziedzinie ekonomii i wniósł ogromny wkład w rozwój subiektywistycznej teorii wartości i prawa malejących przychodów. W XX wieku szkoła austriacka musiała jednak zmierzyć się z historycznym „cięciem” związanym z przymusową emigracją jej członków z Europy do Stanów Zjednoczonych w czasie II wojny światowej, a także z marginalizacją w środowiskach akademickich w połowie XX wieku. Ta „burzliwa historia” utrudnia zarysowanie spójnego i jednolitego obrazu szkoły austriackiej jako rozwijającej się w sposób linearny i konsekwentny, począwszy od Mengera, a skończywszy na badaczach współczesnych. Dlatego w opracowaniach z dziedziny historii myśli ekonomicznej podzielono szkołę austriacką na cztery – albo pięć, jeśli liczyć współczesnych Austriaków – pokolenia lub etapy rozwoju (Quaas i Quaas 2013; Blumenthal 2007).

Historyczne i analityczne różnice między tymi różnymi pokoleniami omówione zostaną bardziej szczegółowo w punkcie 8. Pozostała część niniejszego opracowania zawiera opis typu idealnego, w którym podkreśla się raczej cechy wspólne myśli austriackiej niż różnice między poszczególnymi jej odłamami.

Z tego samego powodu charakterystyka własna przedstawiana przez nowych Austriaków stanowić będzie tylko jedno z wielu wykorzystywanych źródeł. W tym kontekście należy zauważyć, że przedstawiciele zmarginalizowanych w myśli ekonomicznej koncepcji świadomie starali się prezentować je jako jednolity paradygmat. Stanowiło to część pewnej strategii politycznej – dzięki temu uchodzić mogły za gruntownie opracowane alternatywy dla ujęć należących do głównego nurtu (Backhouse 2004, 268). Z tego względu charakterystyka Nowych Austriaków przedstawiona przez nich samych w poniższym tekście zostanie poddana krytycznej ocenie i w razie potrzeby uzupełniona. Ma to na celu zapobieżenie powielaniu błędów „bękartów szkoły austriackiej” (Quaas i Quaas 2013, 33), którzy celowo bądź nie wypaczają myśl jej założycieli.

2. Terminologia, analizy i ujęcie gospodarki

Badania prowadzone w ramach różnych odłamów szkoły austriackiej koncentrują się na prześledzeniu procesów ekonomicznego koordynowania interakcji między jednostkami. Temat ten jest do pewnego stopnia widoczny już w pracach samego Mengera (Blumenthal 2007, 36), jednak głównym przedmiotem jego zainteresowania było napięcie między ludzkimi potrzebami (które są nieograniczone – przyp. tłum.) a ograniczonymi zasobami. To z kolei zbliża jego ujęcie zasadniczego problemu ekonomii do szkoły neoklasycznej, która również kładzie nacisk na efektywną alokację zasobów (Yagi 2010, 32–33). Jednak Austriacy, powołując się na prace Friedricha A. von Hayeka, w mniejszym stopniu zainteresowani są badaniem równowagi rynkowej czy efektywności rynków (por. Holcombe 2014, 51). Zamiast tego, gospodarkę rynkową pojmują jako mechanizm koordynacji, który umożliwia jednostkom wykorzystanie informacji w celu zaplanowania działalności gospodarczej w taki sposób, aby ostatecznie pogodzić ją z planami wszystkich pozostałych podmiotów gospodarczych. Takie stanowisko skłania Austriaków do pozytywnej oceny rynków. Niemniej uznaje się, że ten mechanizm koordynacji nie zawsze działa w pełni sprawnie. Dlatego, zdaniem Austriaków, jednym z najważniejszych celów analizy ekonomicznej jest ustalenie powodów, dla których proces koordynacji może czasami się załamywać (Holcombe 2014, 2). Badania szkoły austriackiej służą najogólniej próbie zrozumienia procesów związanych z alokacją zasobów oraz koordynowaniem planowania popytu i podaży (Holcombe 2014, 5).

Zwolennicy szkoły austriackiej uznają działania rynkowe za proces. Głównym założeniem jest tutaj to, że proces koordynowania indywidualnych planów podaży i popytu nigdy nie działa idealnie, ponieważ plany dotyczą przyszłości, a zatem cechuje je fundamentalna niepewność (Holcombe 2014, 1). W konsekwencji równowaga cen oraz ilości towarów i usług na rynku nigdy nie zostaje osiągnięta. Dlatego, jak przekonują Austriacy, mimo obecności tendencji pchających rynki ku stanowi równowagi, otoczenie rynkowe podlega ciągłym zmianom w zakresie preferencji, technologii oraz wiedzy. Ponadto uważa się, że informacja niezbędna do osiągnięcia równowagi rozproszona jest wśród wszystkich podmiotów rynkowych, co uniemożliwia agregację mającą doprowadzić do tego stanu. Wobec tego równowaga rynkowa jest tylko pojęciem hipotetycznym, mimo że bywała wykorzystywana przez niektórych przedstawicieli tej szkoły do celów analitycznych (np. Hayek 1976, w: Quaas i Quaas 2013, 142). Twierdzą oni zatem, że pojęcia równowagi nie można uznawać za adekwatny opis rzeczywistości. Zamiast tego równowagę rynkową ujmuje się jako stale ruchomy cel. Rynki dążą na ogół do zrównoważenia, ale gdy istniejące konfiguracje cen i ilości dóbr ulegną zakłóceniu, następuje całościowa zmiana warunków ekonomicznych, co utrudnia powrót gospodarki do stanu, w jakim się znajdowała, zanim doszło do zakłócenia (Holcombe, 2014, 11)¹.

Innym elementem analitycznym rozpatrywanym na gruncie szkoły austriackiej jest ukuta przez Hayeka (1960, 38) koncepcja spontanicznego porządku oznaczającego uporządkowany stan wynikający ze zdecentralizowanych działań jednostek. Wyniki procesu rynkowego interpretuje się tutaj odpowiednio jako „efekty podejmowanych przez człowieka działań, ale nie jego planów” (Hayek 1969, 97–107). Stwierdzenie to pokazuje, że zdaniem Austriaków centralne planowanie oraz projekty i prognozy opracowywane przez rządy przynoszą bardzo ograniczone (jeśli jakiekolwiek w ogóle) zyski gospodarcze. Dlatego zwolennicy szkoły austriackiej uważają, że ​​władze centralne nie mogą ani przewidywać, ani kontrolować zachowań jednostek (Holcombe 2014, 4).

Według Randalla Holcombe’a, do sprawnego funkcjonowania tego rodzaju zdecentralizowanego i zindywidualizowanego gospodarczego koordynowania planów za pośrednictwem rynku nieodzowne jest pojawianie się nowych informacji w toku procesu rynkowego (Holcombe 2014, 10). Tę funkcję rynku obrazuje koncepcja rynku jako procedury odkrywania (ang. discovery procedure). Zgodnie z nią rynek generuje informacje o ciągle zmieniających się relacjach niedoboru, co z kolei umożliwia jednostkom dostosowywanie przyszłych planów do zmieniających się warunków i radzenie sobie z nieprzewidzianymi losowymi sytuacjami (Holcombe 2014, 10). Odnosząc się do pracy Hayeka, należy zauważyć, że w tym kontekście rynki postrzegane są jako konkurencyjne, ponieważ wspomniane informacje mogą być generowane tylko w warunkach konkurencji. Aby zilustrować tę odkrywczą funkcję rynku (ang. discovery function of the market), Holcombe posługuje się przykładem produkcji ołówka podanym przez Leonarda Reada. Produkcja ołówka wymaga kompleksowej koordynacji czynności wykonywanych przez różne osoby zgodnie z podziałem pracy. Jedynie w procesie wymiany rynkowej możliwe jest uzyskanie niezbędnych informacji o cenach czynników produkcji (np. grafitu); w rezultacie producenci mogą decydować, jakiej kombinacji tworzyw użyją w procesie produkcji. Rynek odkrywa zatem wartość czynników produkcji, a także wartość następnie wytworzonych dóbr i usług. Tymczasem ceny rynkowe agregują informacje pochodzące od różnych uczestników rynku. W konsekwencji producent ołówków nie musi wiedzieć, jak wydobywać grafit, aby móc skorzystać z wiedzy tych, którzy znają się na procesie wydobycia. Wiedza pozostaje zdecentralizowana, a jednak działania podmiotów gospodarczych są tak koordynowane, że ostatecznie powstaje gotowy do użytku ołówek. Przedstawiciele szkoły austriackiej twierdzą, że w przypadku braku cen rynkowych podmioty gospodarcze miałyby bardzo ograniczone możliwości koordynowania swojej działalności gospodarczej, ponieważ wiedza ma charakter zdecentralizowany i niejawny (Holcombe 2014, 14).

Jeśli chodzi o sferę produkcji, przedstawiciele szkoły austriackiej odróżniają zarządzanie od przedsiębiorczości. Znalezienie optymalnej kombinacji nakładów i ich optymalnej ilości w celu określenia najbardziej efektywnego sposobu produkcji za pośrednictwem danej funkcji produkcji nazywane jest funkcją zarządczą przedsiębiorstwa. W tym znaczeniu parametry funkcji produkcji przyjmuje się jako z góry określone. Z kolei przedsiębiorczość oznacza odkrywanie niezbadanych dotąd możliwości zysku. Osiąga się to poprzez rozwijanie nowych sposobów łączenia czynników produkcji, a także przez dołączanie nowych czynników produkcji i (jakościową) zmianę wyników procesu produkcyjnego. Przedsiębiorczość zmienia zatem samą funkcję produkcji (Holcombe 2014, 24).

Pojęcie przedsiębiorczości ma zasadnicze znaczenie w tradycji szkoły austriackiej, ponieważ od niej zależą wpływające na dobrobyt efekty procesu rynkowego. Ekonomia neoklasyczna rozwija koncepcję optimum w sensie Pareto, oznaczającej stan, w którym nikt nie może zwiększyć dobrobytu za pomocą dodatkowych transakcji bez jednoczesnego pogorszenia sytuacji pozostałych podmiotów. Jednak według Austriaków takiego stanu nigdy nie uda się osiągnąć. Zamiast tego sądzą oni, że poziom dobrobytu stale się podnosi dzięki działalności przedsiębiorczej oraz innowacjom².

Jeszcze innym ważnym aspektem, który wyróżnia się w analizach Austriaków, jest skupienie się na gospodarce pieniężnej i związanej z nią dynamice (Hagemann 2010, 183). Tę tradycję dociekań zapoczątkował Menger, opracowując teorię pieniądza (towarowego). Zakłada ona ewolucyjną perspektywę rozwoju pieniądza, uznając, że jego pojawienie się można wyjaśnić w kategoriach spontanicznego porządkowania się indywidualnych działań, a nie w kategoriach celowej interwencji ze strony rządu (Menger 1892; Holcombe 2014, 3–4).

Eugen von Böhm-Bawerk w swojej teorii kapitału i procentu (tzw. teorii agio) sformułował tezę, że dobra dzisiejsze uchodzą w oczach jednostek za bardziej wartościowe niż dobra przyszłe. Takiego rozumowania często używa się we współczesnej ekonomii i uzasadnia w ten sposób istnienie procentu. Böhm-Bawerk wyjaśnia dodatkowo proces tworzenia wartości, tj. zdolność producenta do generowania dochodu przekraczającego odsetki. Twierdzi, że można to wytłumaczyć faktem, że producent przeznaczy pożyczone pieniądze na zakup dóbr kapitałowych, które z kolei można będzie wykorzystać do rozszerzenia procesu produkcji o kolejne etapy. Te dodatkowe etapy, które wydłużają czas, a także zwiększają złożoność technologiczną procesu produkcyjnego, przynoszą większe korzyści, ponieważ w skutek wprowadzenia etapów pośrednich do procesu produkcyjnego zwiększa się wydajność zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym (Quaas i Quaas 2013, 69–72)³.

Zorientowane na proces rozumienie gospodarki zainspirowało także inną dziedzinę badań szczególnie ważną dla szkoły austriackiej. Przedstawiciele tej szkoły podjęli kilka prób zmierzenia się z problemem cykli koniunkturalnych. Joseph Schumpeter (1911), Friedrich von Hayek (1931), Gottfried Haberler (1937) i Ludwig von Mises (1949) opracowali między innymi teorie cykli koniunkturalnych oraz kryzysów gospodarczych. Podczas gdy teoria twórczej destrukcji Schumpetera kładzie nacisk na twórcze niszczenie utrwalonych sektorów gospodarki przez przedsiębiorców i mnóstwo uwagi poświęca procesom innowacyjnym (por. ekonomia ewolucyjna), inne wyjaśnienia stawiają w centrum (wewnętrzną) dynamikę monetarną. Teorie dotyczące dynamiki monetarnej i kryzysów finansowych spotkały się z ponownym zainteresowaniem oraz stały się zarzewiem sporów w trakcie światowego kryzysu finansowego końca pierwszej dekady XXI wieku. Dlatego w punkcie 7 omówiono i dogłębnie przeanalizowano austriacką teorię cyklu koniunkturalnego w postaci opracowanej przez Misesa i Hayeka.

3. Ontologia

Szkoła austriacka hołduje silnemu subiektywizmowi, ale także metodologicznemu, a może nawet ontologicznemu indywidualizmowi (Blumenthal 2007, 35). Subiektywizm oznacza, że ​​jedynym światem istniejącym jest ten, który postrzegają jednostki. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że twierdzenie jest natury epistemologicznej, ma ono jednak implikacje ontologiczne, ponieważ zakłada, że ​​fakty społeczne – takie jak ceny i koszty – istnieją tylko dla jednostki (Hall i Martin 2011). W rezultacie, choć można mówić o agregatach czy instytucjach, finalnie da się je jednak zredukować do jednostek, ponieważ to one, wraz z podejmowanymi przez nie działaniami, stanowią punkt wyjścia dla tego rodzaju bytów (Hall i Martin 2011, 4).

Problemami ekonomicznymi takich pojedynczych podmiotów jest skoordynowanie planów i zgromadzenie potrzebnej wiedzy. Jednostki w kontekście gospodarczym działać mogą w roli konsumentów lub przedsiębiorców. Konsumenci wyrażają swoje potrzeby, od których zależy kształt rynku, przedsiębiorcy zaś są w stanie wykryć nierozpoznany jeszcze popyt (Holcombe 2014, 21, 24). Skupienie się na tym wiąże się silnie z niepewnością, rozproszeniem wiedzy i informacji oraz ze zmianami warunków otoczenia gospodarczego zachodzącymi w czasie historycznym. Dawniejsi przedstawiciele szkoły pierwszeństwo dają tutaj jednak problemowi alokacji ograniczonych zasobów (por. Yagi 2010, 27).

Sposób pojmowania przez Austriaków ludzkiej natury do pewnego stopnia przypomina poglądy ekonomistów i ekonomistek neoklasycznych. Niemniej niektórzy przedstawiciele szkoły austriackiej wypracowali bardziej rozbudowany jej obraz. W odróżnieniu od Mengera, który bronił dość uproszczonego rozumienia analitycznej konstrukcji homo oeconomicus wraz z jego racjonalnością instrumentalną, dążeniem do maksymalizacji użyteczności oraz dysponującego pełnią informacji (Quaas i Quaas 2013, 38), inni Austriacy włączyli do swego poglądu na naturę człowieka takie elementy społeczne, jak instytucje, relacje władzy i środowisko społeczne (np. Wieser, por. Arena 2010, 112–113). Uznanie czynników kontekstualnych nie świadczy jednak o tym, że rezygnuje się ze skupienia na jednostce jako podmiocie działania. Oznacza tylko tyle, że działania jednostki mogą się zmieniać w miarę otrzymywania różnych danych wejściowych w zależności od kontekstu historycznego.

Różnicą dzielącą Austriaków – a przynajmniej młodsze pokolenia – od zwolenników i zwolenniczek ekonomii neoklasycznej, jest rozszerzenie pojęcia maksymalizacji użyteczności. Choć jednostki działają w celu realizacji osobistych celów, to nie kierują się maksymalizacją użyteczności per se. Zachowują się jedynie zgodnie ze swoimi preferencjami. W obliczu niepewności każde działanie można podjąć tylko wtedym, gdy ma się na uwadze jego spodziewane konsekwencje. Co więcej, jedynie wykonanie działania może przynieść wiedzę o tym, czy przysparza ono użyteczności, czy też nie. Oznacza to, że optymalizacyjne zachowania (jednostek – przyp. tłum.) nie mogą prowadzić do globalnego optimum. Ponieważ działania podejmuje się w czasie historycznym, nie ma możliwości sprawdzenia, czy działania wobec nich alternatywne mogłyby przynieść większą użyteczność (Holcombe 2014, 31). Ponadto preferencje uważa się za zmienne; są one zarówno subiektywne, jak i zależne od cen (Holcombe 2014, 19). To z kolei prowadzi do nieodłącznej niepewności i złożoności na poziomie rynku.

Niepewność i zmienne preferencje zakładają również dynamiczną koncepcję czasu. Przyjmuje się, że decyzje podejmowane obecnie przez ludzi mają bezpośredni wpływ na warunki panujące w przyszłości. Ludzie tworzą plany na podstawie wiedzy, którą dysponują w teraźniejszości, i formułują oczekiwania dotyczące przyszłości. Przyszłość staje się trudna do przewidzenia, ponieważ z racji niepewności dochodzi do nieprzewidzianych wydarzeń; jednostki jednak gromadzą doświadczenia i wiedzę, co pozwala im na kształtowanie mniej lub bardziej realistycznych oczekiwań dotyczących przyszłości.

4. Epistemologia

Badacze i badaczki wywodzący się z tradycji ekonomii austriackiej kładą duży nacisk na subiektywny wymiar zdobywania wiedzy. Według nich w ekonomii nie ma sensu mówić o obiektywnych zjawiskach, do których można dotrzeć na drodze doświadczenia zmysłowego czy bezstronnej obserwacji. Zamiast tego, cała wiedza związana ze zjawiskami społecznymi uzyskiwana jest przez dokonywane przez jednostki interpretacje, a zatem jest społecznie konstruowana. Podkreślał to Hayek, stwierdzając, że „jeśli chodzi o ludzkie działania, rzeczy są tym, za co uchodzą w oczach samych ludzi” (cyt. w: Hagemann et al. 2010, 257). Współczesny ekonomista austriacki Peter Boettke również twierdzi, że „faktami nauk społecznych jest to, co ludzie sądzą i uważają” (zob. Boettke). Don Lavoie przekonywał ponadto, że takie austriackie rozumienie nauki interpretującej wpisuje się w tradycję hermeneutyki, która skupia się na wewnętrznym zrozumieniu, a nie na zewnętrznych wyjaśnieniach (Boettke i Prychitko 2011).

W przeciwieństwie do innych postaci radykalnego konstruktywizmu społecznego stanowisko to nie oznacza jednak, że prawdę naukową uznaje się za względną, tj. zależną od obserwatora, ani też że twierdzenia naukowe nie mogą mieć statusu obiektywnego. Wyprowadzone przez Mengera drogą dedukcyjną ścisłe prawa mają na celu zidentyfikowanie głównych zasad życia gospodarczego, podczas gdy prakseologia Misesa wywodzi ahistorycznie obowiązujące prawa z aksjomatów prakseologii (zob. punkt 5. Metodologia). Posługujący się logicznym rozumowaniem naukowiec potrafi zrozumieć (verstehen) te rodzaje działań społecznych, które są „z konieczności prawdziwe”, a zatem da się je oddzielić zarówno od historycznie swoistych przygodnych uwarunkowań, jak i od konkretnego celu, do którego zmierza ludzkie działanie. W istocie twierdzenie, że prakseologia jest nauką wolną od wartości i uniwersalną, opiera się na jej aspiracji do znalezienia praw obejmujących formę ludzkiego działania, takich jak prawo malejących przychodów czy racjonalność ludzkich podmiotów, pozostawiając jednocześnie nietkniętą samą określoną treść działania (Selgin 1990, 19).

Z kolei te uniwersalne prawa ekonomiczne stosuje się następnie do szerokiego wachlarza, jeśli nie do wszystkich zjawisk społecznych. W swoim opus magnum zatytułowanym Ludzkie działanie Mises podjął próbę wypracowania takiej nauki, której prawa obowiązywałyby niezależnie od „miejsca, czasu, rasy, narodowości czy klasy” (Milonakis i Fine 2009, 256). Z perspektywy historycznej ten cel Misesa można uznać za przypadek skrajny, choć nieodbiegający od zasadniczej tendencji. Członkowie i członkinie szkoły austriackiej wielokrotnie podkreślali szerokie zastosowanie zasady ekonomicznej – polegającej na racjonalnym, wydajnym (tj. unikającym kosztów – przyp. tłum.) zachowaniu jednostki, która dąży do osiągania celów – oraz pojęć analitycznych, takich jak subiektywizm i indywidualizm (Blumenthal 2007, 35). Emmanuel Hermann, mniej znany przedstawiciel tej szkoły, przekonywał nawet, że zasadę ekonomiczną można zastosować do wszystkich aspektów ludzkiego zachowania, a nawet do samej przyrody (Haller 1986, 198). W konsekwencji ekonomia austriacka kieruje się raczej swą optyką i określonym sposobem myślenia niż jakimś szczególnym zainteresowaniem wybranym zjawiskiem społecznym.

5. Metodologia

Stanowisko ekonomii austriackiej w kwestiach metodologicznych w ogóle, a w szczególności w kwestii empirycznej sprawdzalności, jest dość ciekawe; najlepiej można je wyjaśnić, biorąc pod uwagę kontekst historyczny. Silny nacisk na dedukcję i aprioryzm, a także odrzucenie znaczenia obserwacji empirycznych w wytwarzaniu nowej wiedzy są najprawdopodobniej związane z rolą Carla Mengera i jego stanowiskiem w słynnym Methodenstreit („sporze o metodę”) prowadzonym ze zwolennikami niemieckiej szkoły historycznej⁴. Friedrun Quaas przekonuje, że podnoszone przez Mengera argumenty na rzecz teorii dedukcyjnej przeciw metodzie realistyczno-empirycznej, faworyzowanej przez członków szkoły historycznej, doprowadziły do ​​pewnego „zamieszania” wśród późniejszych Austriaków, którzy chcieliby bazować w swej pracy na empirii, ale z powodów teoretycznych muszą zachowywać wobec niej sceptycyzm (Quaas i Quaas 2013, s. 40–41).

W kontekście prakseologii przekonywano, że wnioskowanie statystyczne nie może odgrywać istotnej roli w opracowywaniu teorii. Celem nauk społecznych jest bowiem znalezienie wewnętrznego – tj. hermeneutycznego – dostępu, który nadaje ludzkim decyzjom zrozumiałość (Milonakis i Fine 2009, 256; Selgin 1990, 14). Niemniej część Austriaków uważa, że sprawdzanie hipotez z wykorzystaniem danych empirycznych ma wartość naukową, o ile może pomóc sfalsyfikować daną teorię w odniesieniu do konkretnego przypadku (np. Hayek; por. Hagemann 2010, 222). Możliwość obalenia całej teorii za pomocą badań empirycznych, co postulował krytyczny racjonalizm, zostaje jednak tutaj odrzucona. Krytyczny racjonalizm, często kojarzony z pracami Karla Poppera, zakłada, że pojedyncza obserwacja empiryczna, która zaprzecza teorii, wystarcza, aby udowodnić, że jest ona błędna. Najbardziej znaną ilustracją tego rozumowania jest to, że obserwacja jednego czarnego łabędzia falsyfikuje teorię, że wszystkie łabędzie są białe. Współcześni Austriacy kwestionują jednak ważność oceny teorii według tej zasady między innymi dlatego, że inaczej definiują to, co jest empiryczne w odniesieniu do nauk społecznych (omówienie: zob. Rothbard 1997, w szczególności 64–66). W konsekwencji, zgodnie ze swoją dedukcyjną orientacją, utrzymują oni, że tylko logiczna luka lub błąd w budowie teorii mogą przesądzać o całościowym jej sfalsyfikowaniu.

Innym powodem, który tłumaczy sceptycyzm Austriaków do stosowania metod statystycznych i matematycznych, jest ontologiczna złożoność gospodarki. Kurt Leube twierdzi, że takie metody mogą wytwarzać wiedzę tylko o bytach statycznych, niemyślących, niedziałających celowo, nieuczących się i niezmieniających się, takich jak kamienie czy woda, w żadnym wypadku o ludziach (Leube 2010, 263). W konsekwencji Austriacy często prezentują swoje argumenty, wykorzystując opisy werbalne („ekonomia literacka” według Dona Lavoie, por. Boettke i Prychitko 2011, 136), a także za pomocą przykładów historycznych przytaczanych dla celów ilustracyjnych. Dodatkowo do katalogu stosowanych metod należą eksperymenty myślowe i rozważanie sytuacji kontrfaktycznych (Aimar 2009, 204–205).

Ekskurs: prakseologia

Prakseologia to podejście metodologiczne, które zostało wypracowane przez przedstawicieli szkoły austriackiej (w szczególności przez Ludwiga von Misesa) i zbudowane przede wszystkim wokół „aksjomatu ludzkiego działania”. Ten aksjomat stwierdza, że ​​(tylko) jednostki działają celowo. Analizy prakseologiczne ograniczają się do pytania, czy określony środek spełnia warunek osiągnięcia konkretnego celu. Pytania o źródła tych celów uznano za nieistotne dla rozważań. W ten sposób ujęcie to broni się przed zarzutami podkreślającymi istnienie intersubiektywnych systemów oceny i potrzeb. Nawet jeśli ludzie mogą wpływać na siebie nawzajem co do celów, jakie sobie wyznaczają, zdaniem Austriaków nie zmienia to faktu, że podejmują takie działania, które zmierzają do osiągnięcia określonych celów. Chociaż niektórzy zwolennicy prakseologii oraz podejść epistemologicznych i metodologicznych związanych z Misesem czasami roszczą sobie prawo do przemawiania w imieniu całej szkoły austriackiej, należy podkreślić, że na przykład Hayek, a także uczeń Misesa Murray Rothbard zdystansowali się od skrajnego aprioryzmu oraz nieprzejednanej wrogości wobec empirii, jaką niesie ze sobą analiza prakseologiczna.

6. Ideologia i cele polityczne

Charakterystyka polityczna często umiejscawia szkołę austriacką w bliskim sąsiedztwie liberalizmu i libertarianizmu, w wyniku czego ujęcie to postrzega się jako generalnie wrogie wobec państwa (Radzicki 2003, 145; Blumenthal 2007, 35). Zanim przejdziemy do dalszego omawiania teoretycznych założeń takiego stanowiska, przy ocenie tego twierdzenia należy zwrócić uwagę na dwie kwestie.

Pierwsza ma charakter historyczny i wiąże się ze znaczną różnorodnością stanowisk politycznych. W swojej historycznej rekonstrukcji tej szkoły myślenia Friedrun Quaas odnajduje przywiązanie do polityki socjaldemokratycznej i reformistycznej (np. Emil Sax), konserwatywnego nacjonalizmu (np. Friedrich von Wieser), a nawet marksizmu (np. Carl Grünberg) wśród przedstawicieli pierwszych trzech pokoleń ekonomistów austriackich (Quaas i Quaas 2013, rozdz. 1). Można by jednak przekonywać, że przedstawicieli tej szkoły, którzy nie przyjęli politycznych ideałów liberalizmu, nie powinno się zaliczać do jej ścisłego grona. Takie zastrzeżenie skutkowałoby jednak wykluczeniem np. Friedricha von Wiesera, jednego z czołowych jej reprezentantów.

Drugie zastrzeżenie, dotyczące związku Austriaków z liberalizmem, omówione zostało przez Randalla Holcombe’a. Wskazuje on, że jeśli uznać szkołę austriacką za rodzaj nauki pozytywnej, nie istnieje konieczny związek między analizami naukowymi a liberalną postawą polityczną. W tym kontekście nauka pozytywna ​​opisuje po prostu rzeczywistość taką, jaka jest, i nie wypowiada się na temat tego, co byłoby pożądane lub dobre. Przykładowo: szkoła austriacka dochodzi do wniosku, że ingerencje rządu negatywnie wpływają na proces rynkowy i w konsekwencji obniżają poziom dobrobytu. Pozytywne rozumienie nauki oznacza zatem, że należałoby to uznać za fakt naukowy pozornie pozbawiony dalej idących konsekwencji. Na kolejnym etapie fakt ten należałoby jednak poddać pod dyskusję o charakterze normatywnym, w której obniżenie dobrobytu jako coś, co uchodzi za złe z normatywnego punktu widzenia, ocenione zostaje w zestawieniu z innymi wartościami, które mogą być związane z interwencją rządu, a na podstawie wagi przypisanej każdej z tych wartości podjąć odpowiednią decyzję (Holcombe 2014, 107). Sam Holcombe jednak odrzuca to stanowisko, argumentując, że systemy gospodarcze i polityczne należy traktować jako współzależne. To z kolei oznacza, że rozdzielenie decyzji ekonomicznych i politycznych (normatywnych) jest sztuczne (Holcombe 2014, 108).

Teoretyczne uzasadnienie leseferyzmu i polityki prorynkowej, kojarzonych ze szkołą austriacką, wypływa z wniosku, że rynek efektywnie alokuje zasoby i rozwiązuje problem koordynacji (por. punkt 2). Sceptyczne nastawienie wobec rządowych interwencji na rynku bierze się z założenia, że ​​podmiot technokratyczny – w przeciwieństwie do rynku – nigdy nie będzie w stanie pojąć złożoności systemu gospodarczego ani w odpowiedni sposób powiązać rozproszonych informacji na temat uczestników rynku. Argument ten został rozwinięty w szczególności przez Misesa i Hayeka w trakcie „Debaty na temat kalkulacji ekonomicznej w socjalizmie” (Mises 1911; Hayek 1945)⁵. Ponadto w swych rozważaniach utrzymują oni, że regulowanie gospodarki z konieczności prowadzi do nieoczekiwanych konsekwencji. Wynika to z jej złożoności, której nauka nie jest w stanie w pełni zrozumieć. Jeśli w rezultacie interwencji rodzą się nowe problemy, to zdaniem Austriaków skłaniać to będzie rząd do opracowywania za każdym razem kolejnych rund regulacji, mających za zadanie rozwiązać problemy, które pojawiły się w wyniku poprzednich ingerencji w mechanizm rynkowy. W ten sposób powstaje błędne koło, które w dłuższej perspektywie pchnie gospodarkę w stronę centralnego planowania (Holcombe 2014, 108; Hayek 1944).

Oprócz państwa istnieje jeszcze jeden podmiot polityczny, który w niedawnej przeszłości był ostro krytykowany przez Austriaków, mianowicie banki centralne. Ta krytyka wynika z wniosków płynących z austriackiej teorii cyklu koniunkturalnego (opisanej bardziej szczegółowo w punkcie 7). Negatywne stanowisko Austriaków wobec banków centralnych wypływa z przekonania, że zbyt niska stopa procentowa wysyła przedsiębiorcom niewłaściwe sygnały cenowe, co z kolei prowadzi do nieudanych inwestycji, a w dłuższym okresie napędza cykl boomów i kryzysów.

Niektórzy przedstawiciele szkoły austriackiej przypisują pewną rolę rządowi w zabezpieczaniu takich dóbr publicznych, jak prawo własności, zapewnienie porządku publicznego i obrona przed zewnętrznymi zagrożeniami. Część Austriaków, jak Hayek, brała również pod uwagę gwarantowany dochód minimalny (Hayek 1944, 124–125). Bardziej radykalni członkowie tej szkoły, powiązani z tradycją anarchokapitalizmu, tacy jak Murray Rothbard, przekonywali natomiast, że nawet dobra publiczne sprawniej zagwarantuje rynek niż państwo (Holcombe 2014, 105–106). Podsumowując, można stwierdzić, że istnieje silny związek między współczesną szkołą austriacką a filozoficznymi stanowiskami liberalizmu.

7. Aktualne debaty i analizy

Teoria cykli koniunkturalnych

Wobec porażki konwencjonalnych teorii ekonomicznych w kontekście globalnego kryzysu finansowego przedstawiciele szkoły austriackiej przekonują, że austriacka teoria cyklu koniunkturalnego (Austrian Business Cycle Theory, ABC[T]) stanowi wartościową alternatywę, mogącą dostarczyć lepszych wyjaśnień kryzysów ekonomicznych (Holcombe 2014, 69). Teoria ABC opracowana została przede wszystkim przez Hayeka, który włączył w swoje ramy analityczne teorię kapitału i procentu Böhm-Bawerka oraz teorię monetarną Misesa. Na tej podstawie Hayek rozwinął endogeniczną teorię przeinwestowania, wychodząc od warunków, w których gospodarka pozostaje w stanie równowagi. Równowaga ta ulega jednak zachwianiu, gdy banki udzielają przedsiębiorcom zbyt taniego kredytu. Jeśli nadmierna kreacja kredytu nie zbiega się ze zwiększeniem oszczędności, tj. jeśli dokonuje się kreacja pieniądza, gdy cena pieniądza (stopa procentowa) mieści się poniżej „naturalnej” stopy rynkowej, wówczas uruchamia się cykl boomu i kryzysu prowadzący następnie do załamania. Widząc niskie stopy procentowe i interpretując je jako sygnał rynkowy, przedsiębiorcy będą wychodzić z założenia, że ​​konsumenci zmienili swoje preferencje i chcą obecnie konsumować mniej, ale więcej w przyszłości. W rezultacie, zdaniem Hayeka, przedsiębiorcy zainwestują dodatkowe pieniądze uzyskane w postaci kredytu, nabywając dobra kapitałowe. Umożliwi im to zbudowanie dłuższego i bardziej zaawansowanego technologicznie procesu produkcyjnego, który przyniesie większe dochody. Nawiązując do etapów produkcji Böhm-Bawerka, Hayek przedstawia to w postaci trójkąta. W trójkącie tym wydłużenie procesu produkcji sprawia, że ​​pochłania on więcej czasu, ale skutkiem jest większa ilość dóbr konsumpcyjnych w niższej cenie (por. Quaas i Quaas 2013, 155, 203–204).

[poziomo: wzrost czasochłonności produkcji, pionowo: spadek wydatków konsumenckich]

Rysunek 1. Efekty przejścia do dłuższego i bardziej wydajnego procesu produkcyjnego; na podstawie graficznego opracowania Hayeka⁶

Jeśli efekt ten osiąga się na drodze zwiększenia oszczędności, nie rodzi to problemów i powoduje ogólny wzrost dobrobytu. Jeśli jednak ekspansja kredytu prowadzi do przesunięć w procesie produkcji, to wystąpi niedobór dóbr konsumpcyjnych, ponieważ przedsiębiorcy dzięki kredytom zyskują większą siłę nabywczą niż konsumenci i przebiją ich w kupowaniu dóbr konsumpcyjnych, które włączą jako nakłady do swoich procesów produkcyjnych. W konsekwencji ceny rosną, a konsumpcja spada. Konsumenci zostają zatem „zmuszeni” do oszczędzania w teraźniejszości, aby przedsiębiorcy mogli produkować dobra konsumpcyjne w przyszłości. Ponieważ jednak oszczędzanie nie jest dobrowolne, a następuje jedynie w wyniku decyzji banków o zwiększeniu akcji kredytowej, do przedsiębiorców trafia błędny sygnał cenowy dotyczący przyszłych preferencji konsumentów. Oznacza to, że przedsiębiorcy inwestować będą w procesy produkcji towarów, które ostatecznie nie zostaną sprzedane. Inwestycje okazują się więc chybione. Gdy tylko staje się to oczywiste, zaczyna się kryzys. W rezultacie brakuje dóbr konsumpcyjnych, co czyni je względnie drogimi, a dobra inwestycyjne włączone są w niewłaściwe procesy produkcyjne. Zgodnie z teorią ABC kryzys gospodarczy pomaga przywrócić prawidłowe sygnały cenowe, co ponownie prowadzi do podjęcia opłacalnych inwestycji we właściwe procesy produkcyjne⁷.

Ze względu na brak miejsca objaśnienie teorii ABC musi pozostać tutaj w postaci uproszczonej. Jednak poniżej pokrótce omówiono dawniejsze oraz współczesne zarzuty wobec tej teorii. Pierwszą zasadniczą krytykę teorii Hayeka przedstawił Piero Sraffa. Sraffa (i inni) odrzucali twierdzenia Hayeka dotyczące naturalnej stopy procentowej, zauważając, że musiałaby istnieć jakaś naturalna stopa procentowa w przypadku wszystkich towarów (Quaas i Quaas 2013, 166–169). Kolejny zarzut podniesiony został przez Joan Robinson, która zadała pytanie, w jakim stopniu stopa procentowa w trójkącie (czyli w procesie produkcji) związana pozostaje z całkowitym zasobem kapitału (i jego stopą procentową). Nowsze zarzuty, wraz z podsumowaniem i bardziej szczegółowym omówieniem wcześniejszych krytyk zamieszczono w Quaas i Quaas (2013). Georg Quaas odnosi się do logicznych, pojęciowych i empirycznych słabości tej teorii. Jeden z zarzutów wskazuje, że przy arytmetycznym ujęciu modelu różnica między zmianą w gospodarce, która jest wynikiem dobrowolnych oszczędności, a zmianą, która następuje w wyniku ekspansji kredytowej, nie może być dłużej utrzymana ani obserwowana (Quaas i Quaas 2013, 18–223). Ponadto przyjęcie modelu arytmetycznego prowadzi do pozornie paradoksalnego wniosku, że bardziej kapitałochłonny, a przez to bardziej dochodowy proces produkcji zmniejsza produktywność kapitału (Quaas i Quaas 2013, 214). Z koncepcyjnego punktu widzenia liniowe spojrzenie na procesy produkcyjne powinno zostać zakwestionowane, ponieważ wyklucza możliwość zachodzenia procesów cyklicznych (Quaas i Quaas 2013, 224). Wreszcie, teoria ta nie nie pozwala wyjaśnić także ostatniego kryzysu finansowego, gdy jest testowana z danymi empirycznymi (Quaas i Quaas 2013, 244–248).

Nowi Austriacy, tacy jak między innymi Ludwig Lachmann (1986) i Roger Garrison (2001, 2004), odpowiedzieli na część z tych zarzutów, podejmując dalsze próby rozwinięcia teorii ABC.

Przedsiębiorczość

Kolejnym obszarem badań szkoły austriackiej jest teoria przedsiębiorczości. W ostatnich publikacjach dokonano rozróżnienia między przedsiębiorcami w rozumieniu Schumpetera (przedsiębiorcami jako pionierami) a przedsiębiorcami w rozumieniu Kirznera (przedsiębiorcami dostosowującymi się). Uważa się, że w przeciwieństwie do pierwszego typu, który zaburza i niszczy równowagę gospodarczą oraz wprowadza rewolucyjne zmiany, drugi typ ma charakter przystosowawczy i stara się znaleźć opłacalne sposoby przywracające stan równowagi rynkowej po okresie rozchwiania (Hall i Martin 2011; Douhan i Henrekson 2007, 4).

8. Zróżnicowanie wewnętrzne: subdyscypliny, inne teorie ekonomiczne i inne dyscypliny

Jak wspomniano już we wstępie, być może najlepszym sposobem na rozróżnienie odrębnych nurtów myślenia w ramach szkoły austriackiej jest uwzględnienie perspektywy historycznej, która wyróżnia łącznie pięć pokoleń Austriaków. Niewyczerpująca lista osób związanych z każdym z tych pokoleń znajduje się w punkcie 10.

Pierwsze pokolenie osób z otoczenia Mengera (1840–1921) cechowało dążenie do rozwinięcia subiektywistycznej teorii wartości, marginalizmu i teorii użyteczności krańcowej, a także skupianie się na jednostce. Dodatkowo tzw. spór o metodę toczony z niemiecką szkołą historyczną był formacyjny dla tej grupy. Sam Menger w trakcie owych dyskusji bronił swojej teorii dedukcyjnej, dodatkowo ją pogłębiając. Ponadto pewną rolę w pracach Mengera odegrały teoria monetarna, kategoria niepewności oraz problematyka wiedzy i czasu (Blumenthal 2007, 36). Drugie pokolenie reprezentują przede wszystkim Friedrich von Wieser (1851–1926) i Eugen von Böhm-Bawerk (1851–1916). Jak już wspomniano, Böhm-Bawerk opracował teorię kapitału i pieniądza, która przykłada szczególną wagę do kwestii czasu. Wieser z kolei zapisał się w historii szkoły austriackiej jako autor sposobu obliczania wstecz cen czynników produkcji na podstawie (subiektywnych) cen dóbr konsumpcyjnych. Jednak Wieser dokonywał również analiz socjologicznych, które trudno pogodzić z radykalnym indywidualizmem pozostałych Austriaków (Arena 2010). Trzecie pokolenie ekonomistów austriackich, pomimo pewnego przywiązania do poglądów poprzedników oraz istotnych dla nich instytucji, zerwało jednak z analityczną tradycją indywidualizmu, a także z polityczną tradycją liberalizmu.

Carl Grünberg (1861–1941) i Othmar Spann (1878–1950) to dwaj uczeni reprezentujący to radykalne zerwanie (Quaas i Quaas 2013, 78). Mniej więcej w tym samym czasie Ludwig von Mises (1881–1973) wokół swojego Privatseminar skupił nowe pokolenie Austriaków o wyraźnie określonych preferencjach naukowych i analitycznych. Czwarte pokolenie, którego wielu członków musiało wyemigrować do Stanów Zjednoczonych w wyniku II wojny światowej, składało się głównie z uczestników seminarium Misesa. Część z nich w końcu się rozproszyła i przyjęła stanowiska naukowe poza społecznością szkoły austriackiej, natomiast jedynym uczestnikiem seminarium, którego postać ma szczególne znaczenie dla współczesnych Austriaków, jest z pewnością Friedrich von Hayek (1899–1992). Wraz z Misesem Hayek opracował interpretację tradycji szkoły austriackiej, do której odwołuje się piąte pokolenie Austriaków. Ta interpretacja opiera się na silnym liberalizmie gospodarczym, a także skupia się na problematyce wiedzy, teorii monetarnej oraz cyklach koniunkturalnych. W tym kontekście należy zauważyć, że nadal istnieją pewne różnice między zwolennikami Hayeka i Misesa. Jak wspomniano w punkcie 5, w podejściu do empirii i prakseologii nie brakuje różnic. Wybitnymi przedstawicielami piątego pokolenia lub tzw. nowych Austriaków są Ludwig Lachmann (1906–1990), Murray Rothbard (1926–1995) i Israel Kirzner (1930–). Jako główne zainteresowania badawcze współczesnych Austriaków Richard Neck wyróżnia: analizę instytucjonalną, teorię makroekonomiczną, w szczególności w odniesieniu do problemu deflacji, teorię wzrostu oraz kwestie dotyczące powstawania nowych regulacji (Neck 2014, 123).

Jeśli chodzi o powiązania Austriaków z innymi naukami, można zauważyć, że niektórzy członkowie tej szkoły poświęcili swoją późniejszą karierę teorii społecznej i filozofii. Przykładem jest tutaj Friedrich von Hayek. Nacisk na hermeneutykę, który wyróżnia nowych Austriaków, a także często wspominane zbieżności z pracami Maksa Webera (por. Kobayashi 2010) zbliżają w pewnych kwestiach Austriaków do stanowisk interpretatywnych w naukach społecznych.

Z drugiej strony kluczowe znaczenie mechanizmu popytowo-podażowego, indywidualizmu, marginalizmu i teorii kosztów alternatywnych upodabnia szkołę austriacką do ekonomii neoklasycznej (Koppl 2006, 239). Tego rodzaju zbieżności występują również w zakresie zaleceń natury politycznej, które sprzyjają wzmocnieniu rynku względem państwa. Ponadto da się również zauważyć powiązania z ekonomią ewolucyjną, w szczególności w odniesieniu do koncepcji innowacji i przedsiębiorczości (Koppl 2006, 237), a także z psychologią i ekonomią behawioralną w kwestii roli wiedzy oraz z nową ekonomią instytucjonalną (Koppl 2006, 235).

9. Różnice między ekonomią austriacką a ekonomią głównego nurtu

Relacja między szkołą austriacką a tym, co obecnie uchodzi za główny nurt ekonomii, naznaczona pozostaje historycznymi napięciami. Pierwsze dwa pokolenia ekonomistów austriackich (w szczególności Menger, Böhm-Bawerk i Wieser), skupiając się na metodologicznym indywidualizmie, subiektywistycznej teorii wartości i użyteczności krańcowej, całkiem dobrze wpasowywały się w ramy ​​ekonomii neoklasycznej, przyczyniając się znacząco do jej rozwoju. Jednak nacisk kładziony na takie kwestie, jak gromadzenie wiedzy i monetarna teoria cyklu koniunkturalnego (np. przez Misesa i Hayeka), wypchnął ich (jak i ich zwolenników) poza główny nurt ekonomii (Milonakis i Fine 2009, 245–246). Innym aspektem, który odróżnia współczesnych Austriaków od zwolenników ekonomii głównego nurtu, jest ich hermeneutyczne podejście do rozumienia ludzkich zachowań oraz prawie całkowite odrzucenie metod ekonometrycznych, powszechnie stosowanych w tym podejściu do ekonomii. Współcześni Austriacy postrzegają siebie jako część ekonomicznej heterodoksji, rozumianej jako element wyłaniającego się nowego heterodoksyjnego, czyli nieneoklasycznego, głównego nurtu (Koppl 2006). Jednak, jak wspomniano powyżej, głośno deklarowane przez nowych Austriaków i silnie podkreślane różnice w stosunku do głównego nurtu można również uznać za świadomą strategię przedstawiania siebie jako alternatywnego wobec niego paradygmatu badawczego.

10. Instytucje

Uniwersytety:

• George Mason University
• Auburn University
• California State University
• Hoover Institute (Stanford)

Think tanki, stowarzyszenia:

• Mises Institute
• Friedrich A. von Hayek Gesellschaft
• Mont Pelerin Society

Czasopisma:

• Review of Austrian Economics
• Quarterly Journal of Austrian Economics

Przedstawiciele:

Pierwsze pokolenie

• Carl Menger
• Emil Sax
• Robert Zuckerkandl
• Johann von Komorzynski
• Victor Mataja
• Robert Meyer
• Hermann von Schullern Schrattenhofen
• Eugen von Philippovich

Drugie pokolenie

• Eugen von Böhm-Bawerk
• Friedrich von Wieser

Trzecie pokolenie

• Carl Grünberg
• Othmar Spann
• Hans Mayer
• Ludwig von Mises

Czwarte pokolenie

• Gottfried Haberler
• Fritz Machlup
• Oskar Morgenstern
• Friedrich August von Hayek
• Martha S. Braun
• Alexander Gerschenkon
• Alexander Mahr
• Paul N. Rosenstein-Rodan

Piąte pokolenie („nowi Austriacy”)

• Hans F. Sennhol
• Murray N. Rothbard
• Ludwig Lachmann
• George L. S. Shackle

Bibliografia

Aimar, Thierry. “The Curious Destiny of a Heterodoxy: The Austrian Economic Tradition.” The Review of Austrian Economics 22, no. 3 (September 2009): 199–207.

Backhouse, Roger E. “A Suggestion for Clarifying the Study of Dissent in Economics.” Journal of the History of Economic Thought 26, no. 2 (June 2004): 261-271.

Blumenthal, Karsten von. Die Steuertheorien Der Austrian Economics: Von Menger zu Mises. Marburg: Metropolis, 2007.

Boettke, Peter J., and David Prychitko. “1985: A Defining Year in the History of Modern Austrian Economics.” The Review of Austrian Economics 24, no. 2 (June 2011): 129–39.

Douhan, Robin and Magnus Henrekson. “The Political Economy of Entrepreneurship.” Research Institute for Industrial Economics. IFN Working Paper No. 716, October 2007.

Grassl, Wolfgang, and Barry Smith eds. Austrian Economics (Routledge Revivals): Historical and Philosophical Background: Volume 18. 1st ed. London: Routledge, 2010.

Hagemann, Harald, Tamotsu Nishizawa and Yukihiro Ikeda eds. Austrian Economics in Transition. Houndsmille: Palgrave Macmillian, 2010.

Hall, Joshua C. and Adam G. Martin. “Austrian Economics: Methodology, Concepts and Implications for Economics Education.”  JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE EDUCATION •Volume 10 • Number 2 • (Fall 2011): 1-15.

Hayek, Friedrich August. Freiburger Studien. Tübingen: J.C.B Mohr, 1969.

Hayek, Friedrich A. Prices and Production. 2^nd edition. New York: Augustus M. Kelly Publishers, 1935.

Hayek, Friedrich A. The Constitution of Liberty. Chicago: Chicago University Press, 1978 (1960).

Hayek, Friedrich August. “The Use of Knowledge in Society.” The American Economic Review 35, no. 4 (1945): 519–530.

Hayek, Friedrich August von. The Road to Serfdom. Routledge Classics. London: Routledge, 2001 (1944).Hall, Joshua C. and Adam G. Martin. “Austrian Economics: Methodology, Concepts and Implications for Economics Education.”  JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE EDUCATION •Volume 10 • Number 2 • (Fall 2011): 1-15.

Holcombe, Randall C. Advanced Introduction to the Austrian School of Economics. Cheltenham: Edward Elgar Publishing,  2014.

Quaas, Friedrun und Georg Quaas.  Die Österreichische Schule Der Nationalökonomie: Darstellung, Kritiken und Alternativen. Marburg, Metropolis, 2013.

Koppl, R. “Austrian Economics at the Cutting Edge.” The Review of Austrian Economics 19, no. 4 (December 2006): 231–41

Milonakis, Dimitris and Ben Fine. From Political Economy to Economics: Method, the Social and the Historical in the Evolution of Economic Theory. Economics as Social Theory. London; New York: Routledge, 2009.

Mises, Ludwig von. The Theory of Money and Credit. Indianapolis: Liberty Fund, 1981  (1912).

Neck, Reinhard. “Austrian Economics Today.” Atlantic Economic Journal 42, no. 2 (June 2014): 121–22.

Radzicki, Michael J. “Mr. Hamilton, Mr. Forrester, and a Foundation for Evolutionary Economics.” Journal of Economic Issues 37, no. 1 (March 2003): 133–73.

Rothbard, Murray N. The Logic of Action One: Method, Money, and the Austrian School.  Cheltenham, UK: Edward Elgar, 1997. 

Schumpeter, Joseph A. Capitalism, Socialism, and Democracy. Mansfield Centre, Conn.: Martino, 2011 (1944).

Selgin, George A, and Ludwig Von Mises Institute. Praxeology and Understanding: An Analysis of the Controversy in Austrian Economics. Auburn, Ala.: Ludwig von Mises Institute, Auburn University, 1990.

Yagi, Kiichiro. “Carl Menger after 1871: Quest for the Reality of Economic Man.” In Hagemann, Harald, Tamotsu Nishizawa and Yukihiro Ikeda eds. Austrian Economics in Transition. Houndsmille: Palgrave Macmillian, 2010.