Porównaj różne nurty ekonomii

Ontologia

Ontologia, mówiąc w pewnym uproszczeniu, to badanie tego, „co istnieje”. Twierdzenia ontologiczne odpowiadają na pytania o to, czy coś (np. liczby, instytucje lub związki przyczynowe) zasadniczo istnieje, czy nie. Być może najbardziej klasyczne pytanie ontologiczne brzmi: „czy istnieje bóg?” Pytania i założenia ontologiczne często stawia się i przyjmuje przed rozpoczęciem empirycznego badania. Reprezentują zatem zestaw przekonań na temat natury świata, a co za tym idzie, do pewnego stopnia wpływają na pytania zadawane przez badaczy i badaczki, a także na sposoby uprawiania nauki.

Który z problemów ma kluczowe znaczenie dla gospodarki?

Odpowiedzi na to pytanie definiują problem lub problemy, które są istotne, gdy patrzymy na gospodarkę z perspektywy określonej szkoły myślenia.

Rzadkość: zasoby naturalne, takie jak ziemia, kapitał, siła robocza lub energia, są ograniczone, dlatego zadaniem systemu gospodarczego jest  ich racjonalna dystrybucja.

Zmiana: struktury ekonomiczne stale się rozwijają, dynamika tego procesu jest charakterystycznym aspektem gospodarki.

Relacja władzy: władza i dominacja jednej grupy nad drugą pod względem materialnym i społecznym są siłami napędowymi zjawisk ekonomicznych.

Niepewność: przyszłość pozostaje niepewna, a nasza wiedza na jej temat – zawodna. Co za tym idzie, przekonania, jakie żywimy na temat przyszłości, pozwalające radzić sobie z niepewnością, a także zmiany tych przekonań są w gospodarce głównym czynnikiem determinującym.

Co powinno być punktem wyjścia analizy ekonomicznej, to znaczy od czego należy rozpoczynać badanie, jeśli chcemy zdobyć wiedzę o gospodarce?

Odpowiedzi udzielone przez każdą perspektywę ujawniają, jaki „obiekt” w każdej z nich uchodzi za najważniejszy. Analizowane „obiekty” obejmują całe spektrum poziomów – od małych (jednostki) po bardzo duże (systemy). Nie oznacza to oczywiście, że perspektywa systemowa zaprzecza istnieniu jednostek, ale że zgodnie z tym podejściem dla gospodarki systemy mają większe znaczenie niż jednostki.

Mikro: w centrum uwagi znajdują się osoby i ich motywacje, relacje i działania.

Mezo: gospodarkę kształtują grupy i organizacje (lub instytucje, takie jak normy społeczne), firmy, sektory, określone rynki, a także podsystemy, jak na przykład system finansowy.

Makro: w centrum uwagi znajdują się systemy i struktury, na przykład środowisko lub kapitalizm.

Jakie są fundamentalne założenia dotyczące istot ludzkich?

W ramach różnych podejść istnieją specyficzne poglądy na to, jak z perspektywy ekonomicznej zachowują się ludzie i czy zachowanie te są determinowane przez ludzką naturę, czy też kształtują je czynniki zewnętrzne.

Czy „obiekty” i podmioty istnieją niezależnie od kontekstu?

W niektórych podejściach zakłada się, że rzeczy lub podmioty łączą ze sobą nawzajem jedynie relacje zewnętrzne, w innych natomiast – że kontekst, w jakim znajduje się rzecz lub podmiot, może wpływać także na ich wewnętrzną strukturę.

Atomizm: obiekty takie jak jednostki, grupy lub instytucje istnieją niezależnie. Ich motywacje, działania i przekonania pochodzą z ich wnętrza. Ich tożsamość i istota nie ulega zmianie pod wpływem zmian środowiska, w którym funkcjonują.

 

Podejście pośrednie: podmioty istnieją jako niezależne jednostki. Jednak na wyższych poziomach działają mechanizmy, takie jak kontekst, które wpływają na te podmioty. Analiza abstrakcyjna musi zatem uwzględniać zarówno poszczególne istoty, jak i te elementy kontekstu, które można uznać za kluczowe.

Kontekst: obiekty są zawsze relacyjne i współzależne. Dlatego nie ma sposobu, aby wyobrazić sobie je jako niezależne od kontekstu. Bez interakcji ze strukturą i innymi podmiotami byłyby zasadniczo inne.

Czy na czas składają się następujące po sobie, możliwe do rozróżnienia stany, czy też ma on charakter dynamicznego procesu?

Pytanie dotyczy tego, czy lepiej jest pojmować czas w kategoriach stanów (np. t 1, t 2, …), które można porównywać ze sobą i odnosić do siebie, czy też czas jest procesem ciągłym, nieodwracalnym, w którym występuje stała zmiana i brak konwergencji do stałego punktu.

Podejście statyczne: czas to ciąg stanów, które można zidentyfikować.

Podejście pośrednie: w czasie obecne są zarówno elementy statyczne, jak i proceduralne.

Podejście dynamiczne: najważniejsze jest myślenie w sposób proceduralny, rzeczy ciągle się zmieniają i ewoluują w czasie.

Epistemologia

Epistemologia, wąsko zdefiniowana, jest nauką o wiedzy i uzasadnionych przekonaniach. Jako nauka o wiedzy zajmuje się przede wszystkim pytaniami w rodzaju: Jakie są konieczne i wystarczające warunki wiedzy? Jakie są jej źródła? Jaka jest jej struktura i ograniczenia? Innymi słowy, epistemologia zajmuje się tym, co możemy wiedzieć, i w jaki sposób zdobywa się wiedzę. Sposób, w jaki badacze i badaczki odpowiadają na pytania epistemologiczne, określa to, jakie założenia przyjmują na temat natury własnych stwierdzeń dotyczących wiedzy o świecie, a także pewności, jaką tym stwierdzeniom przypisują.

Czy możemy postrzegać i opisywać świat rzeczywisty, czy też mówimy jedynie o naszych jego interpretacjach?

Odpowiedź wiąże się z kolejnymi pytaniami, mianowicie: czy nauka odnosi się do (ontologicznie) rzeczywistych przedmiotów i do jakiego stopnia interpretacje i już istniejące teorie mają znaczenie dla uprawiania nauki.

Realizm: świat rzeczywisty, niezależny od ludzkich koncepcji, istnieje, możemy go obserwować i opisywać.

Tak zdefiniowany realizm różni się od członu dychotomii realizm (założeń) vs instrumentalizm dyskutowanej w ekonomii od czasu ukazania się w 1953 roku pracy Miltona Friedmana, Essays in Positive Economics, dotyczącej relacji między światem rzeczywistym a założeniami przyjmowanymi w teoriach i modelach.

Podejście pośrednie: obok świata rzeczywistego istnieje także dziedzina dyskursu. To za jej pośrednictwem ma miejsce naukowy dostęp do świata rzeczywistego. Obywa są współzależne i powiązane w złożony sposób.

Konstruktywizm: to, co możemy obserwować i o czym możemy mówić w naukach (społecznych), to po prostu interpretacje stworzone przez nas samych jako obserwatorów i obserwatorki. Interpretacje nadają sens i w ten sposób tworzą świat. Dlatego zadaniem nauki jest zrozumienie królestwa znaczeń.

 

Czy dany nurt charakteryzuje się jakimś ogólnym sposobem myślenia, czy też skupia się na konkretnym przedmiocie badań?

Pytanie dotyczy tego, czy w ramach danego nurtu stosuje się uogólnione ramy teoretyczne do wielu lub wszystkich aspektów gospodarki, czy też konkretną kwestię lub konkretne zjawisko uznaje się za szczególnie ważne i warte dogłębnego zbadania z wykorzystaniem różnych ram i teorii.

Podejście zorientowane na perspektywę: spójny sposób myślenia o interakcjach ekonomicznych (np. jeśli chodzi o bodźce, równowagę ogólną lub stosunki produkcji) uważa się za dobrą procedurę zrozumienia różnych zjawisk. Zakłada się, że dany szczególny sposób myślenia jest w stanie dostarczyć cennych informacji na temat wszelkiego rodzaju zjawisk ekonomicznych i społecznych.

 

Spór: obie tendencje są obecne. Poszczególne zjawiska są interesujące, ale uważa się, że przydatna jest również ogólna rama teoretyczna. Istnieje pewien konflikt między tymi, którzy próbują przypisać dany nurt do jednej z dwóch kategorii.

Podejście zorientowane na przedmiot: konkretne zjawisko jest uważane za bardzo interesujące i decydujące dla zrozumienia gospodarki. W związku z tym, analizuje się je, korzystając z szerokiej gamy różnych sposobów myślenia.

Metodologia

Metodologia odpowiada na pytanie, jak określić, co stanowi rzetelną wiedzę. W dyskusjach metodologicznych często ustanawia się zestaw reguł, które muszą zostać zastosowane, lub warunków, które muszą zostać spełnione, by dana wiedza mogła zostać uznana za naukową. Z konkretnych stanowisk metodologicznych zazwyczaj wynika preferencja wobec konkretnych metod badawczych – takich, które, jak się uważa, kryteria wyznaczone dla wiedzy naukowej spełniają adekwatnie i w sposób najbardziej satysfakcjonujący.

Jakie metody są dostępne i czy są to raczej metody ilościowe, czy jakościowe?

Na wykresie przedstawiono różne metody stosowane w ekonomii.

W jaki sposób w ramach danego nurtu najczęściej formułuje się hipotezy?

Hipotezy to proponowane sposoby wyjaśniania lub rozumienia określonych zjawisk. Można wywodzić je z istniejących już teorii, na przykład za pomocą logiki, obserwacji lub metod łączących obydwa te podejścia.

Dedukcja: nowe hipotezy są logiczną konsekwencją danych aksjomatów i ustalonych praw.

Podejście pośrednie: aksjomaty, obserwacje empiryczne i ujęcia pojęciowe są wzajemnie powiązane, a badacze i badaczki, rozwijając daną hipotezę, posługują się nimi wszystkimi (pojęcia powiązane: abdukcja, retrodukcja, dialektyka).

Indukcja: empiryczne obserwacje oraz uogólnienia oparte na obserwacjach prowadzą do formułowania nowych hipotez.

W jaki sposób ocenia się hipotezy?

Pytanie 1: W jaki sposób można tworzyć i oceniać teorię lub hipotezę na poziomie abstrakcyjnym?

Odpowiedzi na to pytanie ilustrują to, jak różną wagę, konkretne nurty ekonomii przywiązują do logicznej spójności, formalizmu i łańcuchów rozumowania przy ocenie, czy daną hipotezę można uznać za naukową. Nurty, które nie uznają tych standardów za kryteria naukowości, korzystają z różnorodnych praktyk i metod rozumowania, nawet takich, które w świetle klasycznej logiki mogą się wydawać pełne sprzeczności. 

Formalizm: hipotezę należy wywodzić logicznie z aksjomatów. Nie ma miejsca na błędy logiczne.

Podejście pośrednie: stosuje się zarówno logikę formalną, jak i inne metody rozumowania.

Szerokie rozumowanie: w celu oceny słuszności hipotezy stosowane są techniki nieformalistyczne, takie jak kontrfakty, eksperymenty myślowe, dekonstrukcja, zmieniające się konceptualizacje i zbiory rozmyte, heurystyki, opowiadanie historii itp. Oceny dokonywane są w sposób mniej surowy i bardziej przybliżony niż w podejściach silniej sformalizowanych.

 

Pytanie 2: Jak można odnieść teorię lub hipotezę do rzeczywistości?

To pytanie pozwala ocenić, w jaki sposób w ramach różnych perspektyw konceptualizuje się obserwacje empiryczne. Niektóre perspektywy mają bardzo jasne zasady dotyczące gromadzenia empirycznych obserwacji i danych i nadawania im sensu. W ramach innych używa się mniej sprecyzowanych sposobów, a stosowane metody mogą się różnić w zależności od charakteru badań.

Metodologia znormalizowana i określona: testy empiryczne przeprowadza się w standardowy i zalecany sposób, uzasadniony zarówno na gruncie filozofii nauki, jak i praktyki naukowej. Klasycznym przykładem jest sama metodologia naukowa.

Podejścia pośrednie: stosuje się kombinację znormalizowanych sposobów odniesienia teorii do świata i niestandardowych instrumentów.

Podejście idiosynkratyczne: adekwatny sposób odniesienia się do rzeczywistości zależy od większej liczby badań, a także od badacza lub badaczki i badanego zjawiska. Ta kategoria odnosi się do metod opisowych, które są definiowane tylko w bardzo szerokich kategoriach, takich jak wywiady częściowo ustrukturyzowane, genealogia, kontrfakty czy analiza dyskursu.

 

Aksjomaty

Jakie aksjomaty przyjmuje się w danym nurcie i jakiej używa się terminologii?

Przez aksjomaty rozumiemy centralne zagadnienia, na których opiera się dany program badawczy. Jako takie różnią się od hipotez czy teorii rozwijanych na podstawie obserwacji i sprawdzanych za pomocą danych empirycznych. Są raczej rodzajem intuicji lub heurystyk, które kierują formułowaniem hipotez. Nasze podejście opiera się na pracach Imre Lacatosa, który uznawał heurystyki za przedanalityczny „trzon” paradygmatu. 

 

Z kolei pojęcia składające się na terminologię nie są po prostu zrozumiałymi samo przez się stwierdzeniami, ale raczej określonymi kodami i terminami, których stosowanie jest typowe dla danego nurtu.

Wartości

Jakie polityki gospodarcze i jakie wartości związane są z poszczególnymi nurtami?

Pojęcie „wartości” odnosi się do normatywnych przekonań opisujących to, co uważa się za „dobre” w dziedzinie ekonomii. Z drugiej strony polityki czy też strategie to konkretne środki, które mają służyć osiągnięciu stanu uznawanego zgodnie z owymi normatywnymi przekonaniami za lepszy. W praktyce w konkretnych stwierdzeniach i opiniach często zawierają się zarówno wartości, jak i sugerowane polityki.

Odkrywaj różne nurty ekonomii

Ekonomia austriacka
Ekonomia austriacka skupia się na koordynacji działań ekonomicznych jednostek w gospodarce rynkowej. Kładzie nacisk, między innymi, na indywidualizm, subiektywizm, leseferystyczną politykę gospodarczą, niepewność i rolę przedsiębiorcy.
Ekonomia behawioralna
Ekonomia behawioralna zajmuje się obserwowaniem zachowań, w tym zachowań związanych z podejmowaniem decyzji gospodarczych.
Ekonomia ekologiczna
Podstawową ideą ekonomii ekologicznej jest przekonanie, że ludzka aktywność gospodarcza podlega bezwzględnym ograniczeniom. W tym nurcie analizowane są interakcje między gospodarką, społeczeństwem i środowiskiem, zawsze z zachowaniem w pamięci celu, jakim jest wejście na drogę zrównoważonego rozwoju.
Ekonomia ewolucyjna
Ekonomia ewolucyjna zajmuje się zagadnieniem zmiany w gospodarce. Analizowane są w niej zatem procesy zmian, takie jak wzrost, innowacje, przemiany strukturalne i technologiczne, a także rozwój gospodarczy jako taki. Ekonomia ewolucyjna często kładzie nacisk na kwestie populacji i (pod)systemów.
Ekonomia feministyczna
Ekonomia feministyczna skupia się na współzależności między relacjami płciowymi a gospodarką. Kładzie szczególny nacisk na zagadnienia pracy opiekuńczej i nie w pełni zapośredniczonej rynkowo sfery reprodukcji.
Ekonomia instytucjonalna
Ekonomia instytucjonalna zajmuje się rolą instytucji społecznych, ujmowanych z punktu widzenia systemu prawnego czy umów, a także norm społecznych i wzorców zachowań, powiązanych ze społeczną organizacją produkcji, dystrybucji i konsumpcji w gospodarce.
Ekonomia neoklasyczna
Ekonomia neoklasyczna skupia się przede wszystkim na problemie alokacji ograniczonych zasobów. Analiza ekonomiczna zajmuje się określaniem takich metod alokacji zasobów, które umożliwią wzrost dobrobytu.
Ekonomia złożoności
Ekonomia złożoności skupia się na badaniu wzorców, które wyłaniają się z interakcji i współzależności między jednostkami a strukturami w systemach gospodarczych, traktowanych jako systemy o zorganizowanej złożoności. Dużą wagę przywiązuje się do analizy sieci.
Marksistowska ekonomia polityczna
Marksistowska ekonomia polityczna koncentruje się na zagadnieniu wyzysku pracy przez kapitał. Gospodarka traktowana jest nie jako sfera neutralnych transakcji wymiany i współpracy, ale jako efekt historycznego rozwoju, dziedzina życia oparta na asymetrycznych relacjach władzy, wyrastających z ideologii i konfliktów społecznych.
Postkeynesizm
Postkeynesizm skupia się na analizie gospodarki kapitalistycznej, uznawanej za system wysoce produktywny, ale zarazem niestabilny i konfliktogenny. Działalność gospodarczą determinuje popyt efektywny, który zazwyczaj sam w sobie nie wystarcza, by doprowadzić do pełnego zatrudnienia i pełnego wykorzystania zdolności produkcyjny

Wesprzyj

Ten projekt został stworzony przez Sieć na rzecz Pluralistycznej Ekonomii (Netzwerk Plurale Ökonomik e.V.).  Jest on zaangażowany w różnorodność i niezależność i jest zależny od darowizn od ludzi takich jak Ty. Regularne lub jednorazowe datki będą bardzo mile widziane.

 

Wesprzyj